Geurgeschiedenis
De geschiedenis van geuren gaat terug tot de oudheid toen mensen voor het eerst de geuren van de natuurlijke wereld begonnen te waarderen. Het gebruik van geuren heeft een belangrijke rol gespeeld bij het vormgeven van de menselijke cultuur en de samenleving, van religieuze ceremonies tot persoonlijke hygiëne en schoonheidsrituelen.
Het vroegste bewijs van het maken van parfums dateert uit het oude Mesopotamië, waar mensen geurige oliën en harsen gebruikten voor medicinale en religieuze doeleinden.
De oude Egyptenaren gebruikten geuren in religieuze rituelen, maar ook in cosmetica en persoonlijke hygiëne. Cleopatra stond bekend om haar liefde voor parfums die ze o.a. gebruikte om haar minnaars te verleiden.
De Grieken en Romeinen gebruikten parfums zowel in religieuze ceremonies als in het dagelijks leven. Ze creëerden geurige oliën en parfums uit verschillende natuurlijke bronnen, zoals bloemen, kruiden en specerijen.
Tijdens de Middeleeuwen werden geuren en parfums voornamelijk gebruikt bij religieuze ceremonies en werden ze beschouwd als een luxeartikel dat voorbehouden was aan de rijken.
De Renaissance zag echter een heropleving van de belangstelling voor geuren, met de ontwikkeling van nieuwe methoden voor het extraheren van essentiële oliën en parfums uit planten.
In de 19de eeuw begonnen parfumhuizen, bv. Guerlain (°1828), met het creëren van complexe melanges van natuurlijke en synthetische geuren, en het gebruik van parfum werd een symbool van luxe en verfijning.
In de 20ste eeuw breidde het gebruik van geuren zich uit van parfum tot een breed scala aan geparfumeerde producten, zoals kaarsen, luchtverfrissers, wasmiddelen,… Ik had vroeger als kind zelfs balpennen met een geurtje. Tegenwoordig is de geurindustrie miljarden dollars waard, met een breed scala aan producten voor elke smaak en elk budget.
Door de geschiedenis heen hebben geuren een belangrijke rol gespeeld bij het vormgeven van de menselijke cultuur en samenleving. Van de vroegste parfums van de oude beschavingen tot de moderne geurindustrie, het gebruik van geuren is een constante aanwezigheid geweest in de menselijke geschiedenis en zal nog vele jaren deel blijven uitmaken van ons dagelijks leven.
Voorgevel
Een mens kan 10 biljoen geuren onderscheiden. Om te ruiken, heb je nu eenmaal een neus nodig. Je hebt neuzen in alle geuren en kleuren: haakneuzen, wipneuzen, mopsneuzen, Romeinse kromme neuzen, heksenneuzen, Griekse rechte neuzen, aardappelneuzen,…. Sommige benamingen zijn eerder denigrerend bv. heksenneus, terwijl andere dan weer bejubelend zijn bv. Griekse neus.
De Griekse neus werd honderden jarenlang als schoonheidsideaal beschouwd.
Dit schoonheidsideaal durft wel eens te veranderen! Tegenwoordig gaan mensen duchtig in de weer met filters en fotobewerking omdat ze hun neus te groot vinden om op de gevoelige plaat vast te leggen. Vroeger, daarentegen, werden opvallende exemplaren op portretten nog eens extra in de verf gezet door de schilders. Een grote neus werd, in ieder geval in de Westerse wereld, gezien als een teken van karakter en status.
Waarom steekt de neus verder uit dan enig ander lichaamsdeel? Ten eerste omdat de neus als het ware de asbak van de hersenen is, waardoor het slijm, […], van de hersenen wordt gezuiverd, en daarom uitsteekt, anders zouden de andere delen worden verontreinigd; ten tweede is dat omdat de neus de schoonheid van het gezicht is, en daarbij getoond moet worden en moet stralen. Daarbij ruikt men met de neus en deze siert het gezicht.
Aristoteles (384 – 322 BC) Bron: Een kleine cultuurgeschiedenis van de grote neus. Auteur: Karo Verbeek.
Zelf heb ik een gewoon exemplaar, denk ik. Niet klein, maar ook niet groot. In het gezicht zijn de volgende uiterlijke kenmerken het sterkst genetisch bepaald: puntje van de neus, jukbeenderen, binnenste ooghoeken en het gebied boven en onder onze lippen.
Bron: Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus, auteur Karo Verbeek.
Bonte mix
Wat nu volgt is een bonte mix van geuren:
Steenkool
Ik heb nog heel even geweten dat er in de jaren ’80 bij mijn grootouders steenkool gebruikt werd om de kachel te laten branden. Mijn grootvader ging dan vanachter in het kot steenkolen halen.
Als ik aan steenkool denk, moet ik ook aan Snieklaas (Sinterklaas) van Toon Hermans denken. Een kleine quote:
Ik heb het altijd een dom feest gevonden hoor, zat je bij die kachel, zat je je bewusteloos te zingen. Met die vieze stinkende kolendamp in je kop.
Toon Hermans
Epic!
Echt gezond zal het niet zijn, maar ik heb het overleefd. Ik vond de geur nu niet heel onaangenaam al rook het nu ook niet naar een boeketje bloemen.
Steenkool is een fossiele brandstof en was één van de meest vervuilende. In de tijd van de Romeinen werd er in Wallonië al steenkool gedolven. In 2016 werd in België de laatste lading steenkool opgestookt.
Stoffige schoolbordwisser
In mijn schooltijd werd er een bord gebruikt waar met krijt opgeschreven werd. Als het bord volgeschreven was, werd het schoongemaakt met een bordenwisser. Dat was een stoffige bedoeling. Zeker als de bordenwissers werden uitgeklopt!
Vim
Vroeger stond er op de hoogste plank altijd een bus Vim. Ik zat vaak in de kasten op zoek naar koeken of ander lekkers. Ondanks dat ik daar niet bij kon, zei mijn grootmoeder Paula vaak tegen mij met vlammende ogen: NIET AANKOMEN HE! Dat is vergif!. Ik heb dan ook jaren gedacht dat het werkelijk vergif was😁. Ik verstijf nog altijd als ik een bus Vim zie!
De voorganger van schuurmiddel Jif en Cif was Vim. Het Engelse vim betekent: energie of pit🚀. Dit pittige poeder zat in kartonnen cilindervormige dozen met bovenaan strooigaten. Men kon het terugvinden in het poetsarsenaal van elke zichzelf respecterende huisvrouw. Van 1904 tot en met de jaren ’90 werd er dan ook duchtig gestrooid met dit witte mirakelpoeder. Er zaten ook blauwe korrels in.
Het werd niet alleen gebruikt als poetsmiddel. Men waste er ook de handen en sommige waaghalzen zelfs de tanden mee! Laten we daar toch maar voor passen⛔.
Sunlight zeep
De schuimende Sunlight zeep ontstond in 1884 in Liverpool. In hetzelfde jaar kwam het ook in België op de markt. In het Verenigd Koninkrijk werd het vooral gebruikt als wasmiddel (voor kledij). In de Lage Landen werd het meer als zeep gebruikt. Men schrobde er zich van top tot teen brandschoon mee.
Schoonste soldaat
Deze advertentie maakt reclame voor “Sunlight Soap” van Lever Brothers Ltd. met de claim: “The CLEANEST fighter in the World – the British Tommy.” De tekening toont drie soldaten in een loopgraaf uit de Eerste Wereldoorlog, één schiet zijn geweer af, één met een hoofdwond en één in bad. De Sunlight Zeepkisten staan prominent op de voorgrond. De advertentie verscheen op pagina ii van het nummer van 30 december, 1915 van het Engelse oorlogstijdschrift “The War Budget”.
Bron: Pycril
Geen gestink meer!
Het was de eerste zeep in een klein formaat die verpakt was. Daarvoor moest men het stellen met grote klompen zeep die moeilijk te versnijden waren of uiteenvielen van pure miserie. Na WO I was het dan ook de bestverkopende zeep op de markt.
In het begin van de 20ste eeuw was een zweetgeur eigenlijk taboe geworden. Zeep werd na de industrialisering steeds goedkoper en bijgevolg dus betaalbaar voor Jan Modaal. Voordien trok men zijn neus niet op voor een geurtje meer of minder!
Eau de Cologne
1 van mijn favorieten is Eau de Cologne. Dit heerlijke geurtje werd uitgevonden in de 18de eeuw door een Italiaan uit Keulen. Hij beschreef de geur als volgt:
Mijn geur is als een Italiaanse voorjaarsmorgen na een regenbui, sinaasappel, pompelmoes, citroen, bergamot, sukadevrucht, limoen en de bloesems en kruiden van mijn geboorteland.
Giovanni Maria Farina, uitvinder van Eau de Cologne. Bron: Wikipedia.
Napoleon en koningin Victoria waren alvast fan. Ik laat het wel niet, zoals grootgebruiker Napoleon, iedere dag inmasseren en ik heb ook niet permanent een flesje in mijn laarzen zitten. Dat zou al te gek zijn. Ik heb dat in mijn handtas zitten😬. In 2021 beweerde chemicus Parvez Harris dat het overmatig gebruik van parfum, meer bepaald van etherische oliën, wel eens de doodssteek voor Napoleon zou kunnen geweest zijn.
Bron: Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus, auteur Karo Verbeek.
Charlie
De eerste Charlie-geur van het Amerikaanse merk Revlon kwam in 1973 op de markt en was gericht op jonge, werkende vrouwen, “The new woman of the era“. Het werd al snel een mega-succes.
Vooruitstrevend
In hun advertenties uit de beginjaren schitterde Naomi Sims. Zij was de eerste Afro-Amerikaanse vrouw in een advertentie voor cosmetica.
In hun advertenties droegen vrouwen ook voor het eerst een broek. Letterlijk dan.
Controversieel
In een latere advertentiecampagne gaf een vrouwelijk model een mannelijk model een pets op de derrière en dit viel niet bij iedereen in goede aarde. Sommige vonden dit gebaar speels, andere vonden het dan weer seksistisch.
Oprah
Oprah Winfrey was wel een fan. Ze voelde zich geïnspireerd door de advertenties. Ze had het in haar talkshow in 2007 dan ook over de impact van de Charlie-advertenties. Iedereen wou “confident and fabulous” als een Charlie girl zijn, zelfs Oprah.
Une touche de Naf Naf
Une touche de Naf Naf was eau de toilette van het kledingmerk Naf Naf. Het kwam in 1991 op de markt. Hiermee verborgen tieners vroeger hun angstzweet. Het bestaat niet meer, volgens mij.
CK one
Te midden van Grunge, Johnny’s en Marina’s, Heroin chic en Cargo pants, kwam CK one in 1994 op de markt als de eerste unisex geur. Het sloeg vooral aan bij vrouwen. Het was Amerikaans en betaalbaar. In de jaren ’90 rook iedereen die iets betekende dan ook naar CK one van Calvin Klein. Het bestaat nog steeds.
Onderzoek
Smells like ancient society
In de paper How to use modern science to reconstruct ancient scents, gaan Huber, Larsen en Spengler op zoek naar manieren hoe de wetenschap de geuren van het verleden kan creëren. Hierdoor kunnen we meer te weten komen over het leven van onze voorgangers:
- hygiëne
- sociale status
- keuken
- handel
- …
Voorbeeld: de Eau de Cologne was in het begin heel duur en werd enkel gebruikt door koningshuizen, adel en hogere standen.
Stinkende schilderijen
Tegenwoordig kan je in veel musea de schilderijen ook al ruiken. Als de bezoekers het werk van Jan Breughel de Oude of Pieter Paul Rubens bewonderen, komt hen het aroma (of de stank) van het desbetreffende schilderij tegemoet.
Koeienvlaai
- Mauritshuis in Den Haag:
- Maak kennis met het boek Vervlogen – Geuren in Kleuren
Odeuropa
Odeuropa is een Europees project die de geuren van het verleden bestudeert. Ze doen dit door met hun neus boven archieven te hangen op zoek naar beschrijvingen van geur.
Conclusie
Dit was mijn nostalgie-bouquet. Ik trek mijn neus niet op om jullie alles in geuren en kleuren te vertellen, maar ik ga niet alles onmiddellijk aan jullie neus hangen. Tot later!
